Rok 2024 stawia przed firmami produkcyjnymi zestaw wyzwań, a jednocześnie otwiera drzwi do innowacyjnych rozwiązań. W tym dynamicznym krajobrazie, przedsiębiorstwa produkcyjne szukają strategii optymalizacji, a spółki technologiczne oferujące rozwiązania cyfrowe stają się kluczowymi partnerami w tej transformacji. W dobie cyfryzacji i ciągłej konkurencji, przemysł produkcyjny stoi przed nowymi wyzwaniami. Jakie to wyzwania i jak można je przezwyciężyć? Poznaj naszą ekspertyzę.
1. Adaptacja do przemian cyfrowych
W obliczu czwartej rewolucji przemysłowej, adaptacja do przemian cyfrowych jest nie tylko wyborem, ale koniecznością dla firm produkcyjnych. By pozostać konkurencyjnym, niezbędne jest wykorzystanie sprzężeń zwrotnych pomiędzy automatyzacją, przetwarzaniem i wymianą danych oraz nowoczesnymi technikami wytwórczymi. Rozwój systemów cyberfizycznych, internetu rzeczy i przetwarzania chmurowego, a przez to technologii takich jak Digital Twin, czyli cyfrowy bliźniak obiektu fizycznego (od pojedynczego produktu do całego zakładu produkcyjnego), otwiera nowe możliwości w zakresie zarządzania i optymalizacji procesów produkcyjnych.
Digital Twin i ich rodzaje
W naszej praktyce już dawno widzieliśmy, jak digitalizacja transformuje branżę motoryzacyjną. Co więcej, sami uczestniczyliśmy w tych procesach. Z tego powodu dostrzegliśmy ogromny potencjał w wykorzystaniu rozwiązań automatyzujących, robotycznych i cyfrowych również w innych branżach, w firmach o różnej skali działalności. Dotyczy to już nie tylko produkcji wielkoseryjnej. Wykorzystanie chociażby bliźniaków cyfrowych pozwala bowiem na symulowanie procesów produkcyjnych, przewidywanie problemów przed ich wystąpieniem, a także na efektywne planowanie i wdrażanie zmian w produkcji. Jednak nie tylko stałej i powtarzalnej, ale także zindywidualizowanej. Na przykład, w jednym z naszych projektów u producenta okien, zastosowanie Digital Twin pozwoliło na zmniejszenie czasu przestoju maszyn o 20%. Znacząco wpłynęło to więc na zwiększenie efektywności produkcji.
Bliźniaki cyfrowe dostępne na rynku mają różne formy i funkcje. Oprócz naszego produktu, który odwzorowuje graficznie i liczbowo procesy produkcyjne i logistyczne w całym zakładzie, są też np. bliźniaki odwzorowujące rzeczywiste warunki pracy. Ich zaletą jest możliwość przeprowadzania szkoleń dla pracowników w bezpiecznym, wirtualnym środowisku. Pracownicy mogą uczyć się obsługi nowych maszyn i procesów produkcyjnych bez ryzyka uszkodzenia sprzętu czy wypadku. To nie tylko zwiększa bezpieczeństwo, ale także skraca czas potrzebny na szkolenie i wprowadzenie nowych technologii na hali produkcyjnej. Pomocne są również bliźniaki cyfrowe wytwarzanych produktów. Dzięki temu można lepiej zaprojektować i proponować nowe funkcjonalności, a tym samym realizować niższym kosztem potrzeby klientów. Podobną rolę przy prototypowaniu spełnia druk 3D.
Automatyzacja i robotyzacja
Wraz z postępem automatyzacji, firmy stoją w obliczu wyzwania związanego z brakiem pracowników z odpowiednimi kwalifikacjami. Odpowiedzią mogą być rozwiązania, które łączą innowacje technologiczne z programami szkoleniowymi. Zgodnie z badaniem Bussines Wire, przeprowadzonym na zlecenie UiPath, Inc., aż 62% kadry kierowniczej w dużych amerykańskich firmach zmaga się z obecnym niedoborem pracowników. W rezultacie 78% z nich prawdopodobnie zainwestuje lub zwiększy swoje inwestycje w automatyzację, aby poradzić sobie z wpływem wyższych niż zwykle wskaźników rotacji.
Podobne trendy widać w Europie, choć wpływ robotyki na rynek pracy w Europie i Polsce jest złożony i ewoluuje. W Europie występuje wysoka gęstość robotów, szczególnie w sektorze produkcyjnym, co prowadzi do pewnego stopnia zastępowania pracowników przez maszyny. Na przykład, we wschodniej Europie, w tym w Polsce, wzrost płac skłonił niektórych właścicieli fabryk do inwestowania w maszyny i automatyzację, aby pozostać konkurencyjnymi. Trend ten jest szczególnie widoczny w przemyśle samochodowym, stalowym i maszynowym, gdzie praca ludzka jest coraz częściej zastępowana przez maszyny i sztuczną inteligencję, co prowadzi do utraty niektórych miejsc pracy w wyniku tych inwestycji w automatyzację.
Czy roboty zastąpią ludzi?
Pomimo tych trendów, ogólny obraz nie jest jednoznacznym zastępowaniem ludzi przez roboty. W wielu przypadkach automatyzacja i robotyka prowadzą do transformacji miejsc pracy, a nie do ich całkowitej likwidacji. Na przykład, roboty początkowo budowane do prostych zadań coraz częściej włączają sztuczną inteligencję, co czyni je zdolnymi do szerszego zakresu zadań. Może to prowadzić do przejęcia przez roboty bardziej złożonych ról w przyszłości. Jednakże, oczekuje się, że rozwój ten stworzy nowe typy miejsc pracy, szczególnie w obszarach, gdzie istotna jest interakcja człowiek-robot.
Dodatkowo, wpływ robotyki na zatrudnienie nie jest jednoznacznie negatywny. Na przykład w Stanach Zjednoczonych stwierdzono, że każdy dodatkowy robot w sektorze produkcyjnym zastąpił średnio około 3,3 pracownika. Jednakże, zwiększone wykorzystanie robotów również doprowadziło do obniżenia płac o około 0,4% w tym samym okresie, głównie wpływając na pracowników o niskich i średnich umiejętnościach.
Pod względem umiejętności cyfrowych, znaczna część siły roboczej w UE, w tym w Polsce, ma niewielkie lub żadne umiejętności cyfrowe, co stanowi wyzwanie w obliczu rosnącej automatyzacji i cyfryzacji. Ta cyfrowa przepaść jest szczególnie wyraźna wśród osób o niższym poziomie wykształcenia i bezrobotnych. Oczekuje się, że zapotrzebowanie na pracowników z mocnymi umiejętnościami cyfrowymi będzie rosło, zwiększając różnicę między wykwalifikowanymi a niewykwalifikowanymi pracownikami. Coraz głośniej w różnego typu artykułach medialnych m.in. o problemie braku adekwatnych kompetencji wśród osób wchodzących na rynek pracy.
Z uwagi na to, że w dzisiejszym środowisku biznesowym automatyzacja staje się niezbędnym narzędziem, pozwalającym przedsiębiorstwom utrzymać efektywność operacyjną w warunkach konkurencji i zapewnić płynność działań, edukacja w tym zakresie będzie musiała uzupełnić to zapotrzebowanie.
IoT jako gamechanger w przemyśle
Kluczowym elementem adaptacji do przemian cyfrowych jest również integracja systemów IT z urządzeniami i maszynami produkcyjnymi. Dzięki temu możliwa jest automatyzacja procesów i zdalne monitorowanie pracy maszyn. Integracja taka (jak choćby za pomocą czujników iIOT) pozwala na lepsze zbieranie relewantnych danych, a dzięki temu na znaczną poprawę wydajności i skuteczniejsze zarządzanie zasobami.
Wprowadzanie technologii 4.0, takich jak Internet Rzeczy (IoT) i sztuczna inteligencja, wiąże się z koniecznością harmonizacji wszystkich systemów, co jest kluczowe dla płynnej integracji i efektywnej współpracy wewnątrz organizacji. Synergia tych technologii znacząco kształtuje przyszłość produkcji. IoT to paradygmat obliczeniowy i sieciowy, który umożliwia obiektom fizycznym łączenie się z Internetem. Wykorzystanie IoT w przemyśle przełożyło się na zjawisko, które otrzymało własną nazwę – Przemysłowy Internet Rzeczy (IIoT). IIoT opiera się na możliwości gromadzenia danych telemetrycznych z dużej liczby urządzeń produkcyjnych. Dane te są przechowywane w skalowalnych systemach pamięci masowej, przetwarzane, a następnie analizowane. Pozwala to na opracowanie pewnych schematów i zaleceń, na podstawie których operatorzy urządzeń podejmują decyzje i sterują daną maszyną, linią technologiczną bądź całym zakładem produkcyjnym.
Podsumowując, adaptacja do przemian cyfrowych w przemyśle produkcyjnym, poprzez wdrożenie nowych technologii takich jak rozwiązania chmurowe, iIoT, druk 3D czy Digital Twin, otwiera drzwi do zwiększenia efektywności, redukcji kosztów, a także poprawy bezpieczeństwa i jakości pracy. Kluczowa w adaptacji do tych procesów wydaje się jednak być kultura organizacyjna w firmie i chęć do nauki i rozwoju, wspierana przez kadrę zarządzającą wśród wszystkich pracowników. Bez tego, trudno wyobrazić sobie, że można sprostać takiemu wyzwaniu.
2. Zarządzanie Big Data
Współczesny przemysł produkcyjny generuje ogromne ilości danych, które, jeśli są odpowiednio analizowane i wykorzystywane, stanowią klucz do sukcesu. Big Data w produkcji to nie tylko przechowywanie informacji, ale przede wszystkim ich analiza i wykorzystanie do optymalizacji procesów, przewidywania trendów i podejmowania strategicznych decyzji. Zarządzanie Big Data w przemyśle produkcyjnym jest nie tylko wyzwaniem, ale przede wszystkim szansą na zwiększenie konkurencyjności.
U jednego z naszych Klientów z branży motoryzacyjnej, to prawidłowa i dokładna analiza danych pozwoliła zidentyfikować kluczowe obszary do poprawy. Dzięki zbadaniu różnych etapów łańcucha dostaw, udało się usprawnić procesy intralogistyczne, co przełożyło się na zwiększenie efektywności i zmniejszenie kosztów.
Big Data może również pomóc w monitorowaniu i utrzymaniu jakości produktów. Poprzez analizę danych z linii produkcyjnych, możliwe jest szybkie wykrywanie wszelkich nieprawidłowości i prewencyjne działania, co znacząco wpływa na zmniejszenie ilości wadliwych produktów i zwiększenie satysfakcji klientów.
Analiza w czasie rzeczywistym
Wydaje się, że kluczem do szybkich i trafnych decyzji biznesowych jest przede wszystkim analiza danych w czasie rzeczywistym. Pozwala na natychmiastową reakcję na zmiany, co znacząco wpłynie na efektywność i konkurencyjność firmy. Sytuacja, którą często spotykamy u naszych odbiorców, to brak nie tylko systemów do analizy danych, ale przede wszystkim czujników, które mogłyby te dane z procesów zbierać. Jeśli opcje pomiaru nie są wpisane wprost w maszynę, problem jest szczególnie dotkliwy.
W jednym z zakładów z branży elektroenergetycznej pomogliśmy więc dobrać odpowiednie sensory, aby pozyskać dane niezbędne do oceny efektywności produkcji. Wdrażanie zaawansowanych rozwiązań do analizy danych w czasie rzeczywistym stało się kluczowym elementem strategii tej firmy. Za pomocą zaawansowanego systemu IoT (Internet Rzeczy) firma rozpoczęła monitorowanie kluczowych wskaźników produkcji (KPIs) w czasie rzeczywistym. Dane dotyczące wydajności maszyn, jakości produktów i zużycia energii były więc analizowane na bieżąco. Dzięki analizie danych w czasie rzeczywistym, zakład był w stanie wykrywać potencjalne awarie maszyn z dużo większym wyprzedzeniem. To umożliwiło szybką interwencję i uniknięcie przestojów w produkcji. Real-time analytics pozwoliło jej również na bieżącą ocenę zmieniających się trendów rynkowych i dostosowywanie produkcji do aktualnego zapotrzebowania.
W naszej praktyce, wykorzystujemy więc zaawansowane narzędzia zarówno do zbierania, jak i analizy danych, które pozwalają na głębokie wnioskowanie i wyciąganie konkretnych, praktycznych rozwiązań. Dzięki temu, firmy są w stanie nie tylko reagować na bieżące wyzwania, ale również przewidywać przyszłe trendy i dostosowywać się do zmieniających się warunków rynkowych.
3. Innowacyjność i R&D
Ciągłe badania i rozwój są niezbędne do utrzymania konkurencyjności. Wiele firm produkcyjnych wykorzystuje najnowsze osiągnięcia naukowe i rozwija innowacyjne rozwiązania, aby rewolucjonizować zarządzanie łańcuchem dostaw czy dostosować produkt do wymagań rynku. To też fundamenty utrzymania przewagi konkurencyjnej w dynamicznie zmieniającym się świecie przemysłu. Firmy produkcyjne, które inwestują w innowacje i R&D, nie tylko nadążają za trendami, ale często je wyznaczają, stając się liderami na rynku. Ponadto, na działania badawcze i proinnowacyjne, otwarte są liczne możliwości współfinansowania (grantami, dotacjami, kredytami czy ulgami).
Kolejnym aspektem (również naszej pracy w ramach R&D) jest skupienie się na ekologicznych rozwiązaniach, które są nie tylko korzystne dla środowiska, ale również przynoszą oszczędności kosztowe. Inwestycje w zielone technologie i zrównoważone rozwiązania produkcyjne to nie tylko odpowiedź na rosnące wymagania ekologiczne, ale również sposób na budowanie pozytywnego wizerunku marki.
Formy prowadzenia R&D
Stały rozwój technologii przemysłowych wymaga od firm ciągłych inwestycji w badania i rozwój, aby pozostać konkurencyjnym na rynku. Firmy często tworzą całe oddziały badawczo-rozwojowe, które stają się źródłem nowych pomysłów i innowacji. To pozwala na tworzenie własnych zaawansowanych technologii, zamiast polegać na gotowych rozwiązaniach rynkowych. Inną opcją jest współpraca z uczelniami i transfer technologii skierowany do rynku. Współpraca z uczelniami technicznymi, choć nie zawsze łatwa, umożliwia dostęp do najnowszych osiągnięć nauki oraz talentów młodych inżynierów. Na współpracę otwarte są również inne jednostki naukowe i centra badawcze, specjalizujące się w konkretnych dziedzinach.
W DBR 77 nasze produkty cyfrowe opracowaliśmy właśnie poprzez realizację projektów badawczych. Były to zarówno projekty własne, jak i dotowane z funduszy unijnych (nasz ostatnio zrealizowany projekt to Bliźniak Cyfrowy z algorytmami AI). Wiemy więc z własnego doświadczenia jak nowoczesne technologie, oparte na najnowszych osiągnięciach naukowych, pozwalają na opracowanie rewolucyjnych rozwiązań, które pozwalają naszym Klientom na optymalizację procesów produkcyjnych i intralogistycznych, redukcję kosztów, a także zwiększenie efektywności operacyjnej. Dzięki wykorzystaniu algorytmów uczenia maszynowego i sztucznej inteligencji, znacznie usprawniliśmy procesy decyzyjne w przedsiębiorstwach.
4. Elastyczność w łańcuchu dostaw
W obecnych realiach rynkowych, gdzie zmienność i niepewność stają się normą, elastyczność w łańcuchu dostaw jest kluczowa dla utrzymania konkurencyjności. Dynamiczne zmiany na arenie międzynarodowej, takie jak konflikty zbrojne czy zmienne regulacje, sprawiają, że optymalizacja procesów logistycznych staje się nie tylko wyzwaniem, ale i szansą na budowanie zrównoważonych i elastycznych struktur dostaw. Firmy produkcyjne muszą szybko reagować na zmieniające się warunki rynkowe, przerwy w dostawach, a także na fluktuacje popytu. Wyzwaniem jest więc utrzymanie elastyczności i efektywności łańcucha dostaw, szczególnie w kontekście globalnych operacji.
Jednym z kluczowych aspektów elastyczności jest zdolność do szybkiego przekształcania procesów produkcyjnych w odpowiedzi na zmieniające się wymagania. W tym kontekście, technologie takie jak Digital Twin pozwalają na symulowanie różnych scenariuszy i szybkie dostosowywanie linii produkcyjnych, minimalizując przestoje i maksymalizując wydajność.
Zarządzanie ryzykiem
Innym ważnym elementem jest zarządzanie ryzykiem. Poprzez zastosowanie zaawansowanych analiz ryzyka i strategii dywersyfikacji dostawców, firmy mogą lepiej przewidywać i minimalizować potencjalne zakłócenia w łańcuchu dostaw. W pierwszej połowie 2022 roku, polskie zakłady produkcyjne stanęły przed znacznym wyzwaniem, gdy napięcia geopolityczne wpłynęły na ich globalne łańcuchy dostaw. Zarządzający zakładami musieli podjąć szereg działań mających na celu zminimalizowanie ryzyka i maksymalizację efektywności logistycznej:
- Dywersyfikacja dostawców – zamiast polegać na jednym głównym dostawcy, zakłady inwestowały w rozproszenie źródeł dostaw, obejmując partnerów z różnych regionów. To pomaga zminimalizować ryzyko zakłóceń wynikających z ewentualnych problemów geopolitycznych w jednym obszarze.
- Optymalizacja magazynów – wraz z zarządzaniem zapasami, umożliwia szybszą reakcję na zmieniające się warunki rynkowe. Inteligentne systemy monitorowania zapasów pozwalają na dokładniejszą prognozę potrzeb, minimalizując ryzyko braków czy nadmiarów.
- Przygotowanie planów awaryjnych – obejmują one elastyczne alternatywne trasy dostaw oraz mechanizmy reagowania na ewentualne kryzysy logistyczne. Gwarantuje to szybką reakcję na zmienne warunki geopolityczne.
5. Cyberbezpieczeństwo w kontekście wyzwań cyfryzacji produkcji
W dobie cyfryzacji, ochrona danych staje się priorytetem. Integracja systemów wymaga zaawansowanych rozwiązań zabezpieczających, by chronić wrażliwe informacje. Mimo wielu korzyści, automatyzacja procesów czy wykorzystanie zaawansowanych technologii do analizy danych wystawia przedsiębiorstwa na duże zagrożenia. Wszystko to bowiem zwiększa ryzyko cyberataków, które mogą prowadzić do przerw w produkcji, utraty danych czy nawet szpiegostwa przemysłowego.
Wraz z postępem rozwoju przemysłu ku inteligentnym fabrykom, bezpieczeństwo cybernetyczne staje się kluczowym wyzwaniem. Polskie firmy doświadczyły w pierwszej połowie 2022 roku średnio 938 ataków tygodniowo, z 35% wzrostem w porównaniu do stycznia 2022. Hakerzy skierowali się głównie ku bankom i administracji. Ten trend przybrał na sile od czasu poważnego ataku na fabrykę Tesli w Nevadzie w 2020 roku. To jasny sygnał, że bezpieczeństwo w erze przemysłowej 4.0 staje się priorytetem nie tylko dla liderów branży, ale dla całego sektora produkcyjnego.
Ochrona danych cyfrowych wymaga jednak kompleksowego podejścia, które obejmuje nie tylko technologie szyfrowania i zabezpieczeń sieciowych, ale także regularne szkolenia pracowników z zakresu cyberbezpieczeństwa oraz stosowanie procedur oceny ryzyka i reagowania na różnego typu incydenty. Wdrażanie polityk bezpieczeństwa, które są na bieżąco aktualizowane w odpowiedzi na nowe zagrożenia, jest kluczem do skutecznej ochrony przed cyberatakami.
6. Zrównoważony rozwój i ekologia w produkcji
Firmy produkcyjne muszą zmierzyć się z wyzwaniem zrównoważonego rozwoju. Zarządzanie odpadami i efektywność energetyczna to kluczowe aspekty zasadniczo dla wszystkich producentów. W obliczu rosnącej świadomości ekologicznej i nacisku prawnego i fiskalnego, muszą oni zintegrować praktyki proekologiczne w ramach swoich procesów. Zrównoważony rozwój w przemyśle obejmuje również minimalizację śladu węglowego.
Z pomocą przychodzą odkrycia naukowe, opracowane nowe materiały, dywersyfikacja źródeł energii (OZE) czy nowe technologie. Wiele działań rynkowych dąży do tego, by poprzez optymalizację procesów produkcyjnych, zmniejszyć zużycie energii i surowców. Wdrażane są zaawansowane systemy recyklingu i odzyskiwania odpadów, a także technologie zmniejszające emisję szkodliwych substancji.
Zrównoważony rozwój to nie tylko odpowiedzialność społeczna, ale także sposób na zwiększenie efektywności i redukcję kosztów. Poprzez implementację ekologicznych technologii i praktyk, firmy mogą znacząco poprawić swoją reputację rynkową i przyczynić się do budowania lepszej przyszłości.
7. Dostosowanie do wyzwań w zakresie zmieniających się potrzeb rynku
W dynamicznie zmieniającym się świecie produkcji, zdolność do szybkiego dostosowania się do ewoluujących potrzeb rynku jest niewątpliwie dużym wyzwaniem. Dla wielu producentów, zniknęła możliwość seryjnej produkcji jednego typu elementów. Jednocześnie konkurenci, wprowadzając nowe modele biznesowe, blokują rozwój w formacie, który znaliśmy od dziesięcioleci. Firmy muszą być elastyczne, aby reagować na zmiany w popycie, technologii oraz na ewentualne zakłócenia w łańcuchach dostaw.
Jednocześnie warto zauważyć, że fluktuacje w popycie mogą być wyzwaniem, ale także szansą na efektywną reakcję i zysk. Jednym z polskich zakładów produkcyjnych, który znakomicie poradził sobie z fluktuacjami rynkowymi, jest firma z branży obróbki metali. Zarząd firmy zaimplementował zaproponowane przez nas rozwiązania, mające na celu zwiększenie elastyczności produkcji. Wprowadzono więc:
- produkcję na zamówienie: firma przeniosła się w kierunku produkcji na zamówienie, eliminując nadmiarowe zapasy i redukując ryzyko przestarzałego towaru. Dzięki temu mogli szybko reagować na zmieniający się popyt.
- elastyczność linii produkcyjnych: zakład zainwestował w nowoczesne maszyny i technologie, które umożliwiały łatwe dostosowanie linii produkcyjnych do różnych produktów. To pozwoliło na zwiększenie elastyczności produkcji. Wybierając środki trwałe, skorzystał z możliwości, jakie daje nasz Marketplace (Platforma Robotów), dzięki czemu ograniczył czas wyboru i podjęcia opłacalnej decyzji.
- zaawansowane prognozowanie popytu: firma wdrożyła zaawansowane narzędzia do prognozowania popytu, co pozwalało na bardziej precyzyjne planowanie produkcji i zapasów.
W DBR 77 rozumiemy więc to wyzwanie i oferujemy narzędzia, które wspierają firmy w tej elastyczności. Nasz Marketplace oferuje dostęp do szerokiej gamy rozwiązań, które pomagają firmom szybko adaptować się do zmieniających się warunków rynkowych. Dzięki temu, firmy mogą nie tylko skuteczniej reagować na krótkoterminowe zmiany, ale także lepiej planować swoją długoterminową strategię.
Podsumowanie
Podsumowując, w naszej opinii, 7 kluczowych wyzwań dla dla firm produkcyjnych w 2024 roku:
- 1. Adaptacja do przemian cyfrowych
- 2. Zarządzanie Big Data
- 3. Innowacyjność i R&D
- 4. Elastyczność w łańcuchu dostaw
- 5. Cyberbezpieczeństwo w kontekście cyfryzacji produkcji
- 6. Zrównoważony rozwój i ekologia w produkcji
- 7. Dostosowanie do zmieniających się potrzeb rynku
Ostatecznie, w DBR 77 pomagamy firmom nie tylko przetrwać, ale także prosperować w świecie, gdzie zmiana jest jedyną stałą. Dzięki naszemu doświadczeniu i wiedzy, jesteśmy w stanie dostarczyć rozwiązania, które przekształcą wyzwania rynkowe w możliwości dla Twojej firmy. Nasze doświadczenie w optymalizacji przemysłowej i umiejętność adaptacji do nowych wyzwań, czynią nas liderami w dziedzinie optymalizacji procesów produkcyjnych.
Interesują Cię treści związane z automatyzacją i robotyzacją zakładu, optymalizacją procesów produkcyjnych i intralogistycznych, dostępnością technologii Przemysłu 4.0 dla polskich firm? Skontaktuj się z nami, aby dowiedzieć się, jak możemy pomóc Twojej firmie pozostać konkurencyjną w szybko zmieniającym się świecie.
Źródła i poszerzenie informacji:
- https://www.businesswire.com/news/home/20220119005323/en/Survey-Reveals-Businesses-Are-Doubling-Down-on-Automation-to-Balance-Against-the-Global-Labor-Shortage
- https://learningenglish.voanews.com/a/robots-replace-human-workers-in-eastern-europe/5328102.html
- https://oshwiki.osha.europa.eu/en/themes/review-future-work-robotics
- https://news.mit.edu/2020/how-many-jobs-robots-replace-0504
- https://voxeurop.eu/en/robots-wont-completely-replace-humans-anytime-soon/
- https://www.apagroup.pl/pliki/pobierz/stan-przemyslu-4-0-w-polsce
- https://ideas-ncbr.pl/co-polacy-mysla-o-robotach-powstal-wspolny-raport-humantech-uniwersytetu-swps-i-ideas-ncbr/
- https://www.gov.pl/web/ncbr/przemysl-40-identyfikacja-trendow-technologicznych
- https://www.parp.gov.pl/storage/publications/pdf/Raport-tematyczny_zastosowania_sztucznej_inteligencji_w_gospodarce_20230616.pdf
- https://talent-alpha.com/future-of-work-report-2024-download/