Klastry przemysłowe to zorganizowane grupy firm związanych wspólnymi celami i sektorami. Zarówno w Polsce, jak i na świecie możemy wskazać ich różne rodzaje. Czym dokładnie są i jakie korzyści oraz wady niosą ze sobą? Jakie mają znaczenie dla transformacji digitalnej i rewolucji związanej z Przemysłem 4.0? I czy warto, żeby Twoja firma była w takim klastrze przemysłowym? O tym przeczytasz w poniższym artykule.
Co to są klastry przemysłowe?
Klaster (ang. industrial cluster, business cluster) to skoncentrowana przestrzennie (geograficznie) grupa przedsiębiorstw pochodzących z tego samego lub pokrewnych sektorów. Działają w nim także instytucje i organizacje, powiązane ze sobą siecią pionowych i poziomych zależności, konkurujących i współpracujących ze sobą. Obecność w klastrze daje przedsiębiorstwom szereg korzyści i pozwala wzmocnić ich przewagę konkurencyjną.
Innymi słowy, klastry przemysłowe to geograficzna koncentracja konkurencyjnych firm w powiązanych sektorach, związanych ze sobą gospodarczo. Dzielą one te same umiejętności, technologię i infrastrukturę. Klastry obejmują szereg współpracujących i konkurujących usług i dostawców, które tworzą wyspecjalizowaną infrastrukturę. Często mają charakter innowacyjny, naukowo-badawczy.
Rodzaje klastrów przemysłowych
Ze względu na wielkość i strukturę podmiotów wyróżnia się trzy rodzaje klastrów: model dystryktu przemysłowego, model wiodącego przedsiębiorstwa oraz klastry sieciowe.
- Model dystryktu przemysłowego – składa się z małych i średnich przedsiębiorstw o wysokim stopniu specjalizacji. W tym modelu dominuje silna rywalizacja, a powiązania między firmami są oparte na zaufaniu. Przykładem może być Dolina Krzemowa.
- Model wiodącego przedsiębiorstwa – składa się z wielkich korporacji, które są powiązane hierarchicznie z rozległą grupą małych i średnich firm. Przykładem może być Seattle-Boeing.
- Klastry sieciowe – to klastry, które skupiają firmy o różnej wielkości i strukturze, które są powiązane ze sobą poprzez sieć zależności.
Innym podziałem klastrów jest podział oparty na pracy Markusen:
- Klastry sieciowe.
- Klastry koncentryczne (ang. hub & spoke).
- Klastry satelitarne (gałąź produkcji).
- Klastry instytucjonalne (zakotwiczone wokół instytucji).
Wszystkie te modele mają swoje unikalne cechy i korzyści, a wybór odpowiedniego modelu zależy od specyfiki działalności firmy, jej celów strategicznych oraz możliwości i oczekiwań w zakresie współpracy z innymi podmiotami.
Klastry przemysłowe w Polsce
W Polsce mamy wiele klastrów przemysłowych. Według danych z 2019 roku, w Polsce działało 136 małych klastrów (do 40 członków włącznie), z czego aż 49 miało nie więcej niż 20 członków. Warto jednak zauważyć, że liczba się zmienia, ponieważ nowe klastry są regularnie tworzone, a istniejące klastry mogą się rozrastać lub zmniejszać. Dla najbardziej aktualnych informacji, warto odwiedzić strony Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości lub Ministerstwa Rozwoju, Pracy i Technologii.
Główne klastry to m.in.:
- Bydgoski Klaster Przemysłowy
- Klaster „Polska Grupa Motoryzacyjna”
- Klaster Gospodarki Odpadowej i Recyklingu
- Klaster LifeScience Kraków
- Klaster Logistyczno Transportowy Północ-Południe
- Klaster Zrównoważona Infrastruktura
- Pomorski Klaster ICT Interizon
- Silesia Automotive & Advanced Manufacturing
Klastry przemysłowe w Polsce są różnorodne i obejmują wiele sektorów, od motoryzacji po nauki przyrodnicze. Wszystkie te klastry mają na celu promowanie innowacji, współpracy i wzrostu gospodarczego w swoich odpowiednich sektorach.
Warto zauważyć, że klastry przemysłowe w Polsce są częścią większej sieci klastrów na całym świecie, co umożliwia firmom działającym w tych klastrach dostęp do globalnych rynków i zasobów.
Klastry Kluczowe
W Polsce wyodrębnia się ponadto tzw. Krajowe Klastry Kluczowe (KKK). Są to klastry o istotnym znaczeniu dla gospodarki kraju i wysokiej konkurencyjności międzynarodowej. Klastry kluczowe wyłaniane są w oparciu o zestaw kryteriów obejmujących: zasoby ludzkie i organizacyjne, zasoby infrastrukturalne i finansowe, potencjał gospodarczy klastra, tworzenie i transfer wiedzy, działania na rzecz polityk publicznych, orientacja na klienta.
Obecnie mamy w Polsce następujące Krajowe Klastry Kluczowe:
- Klaster Dolina Lotnicza
- Polski Klaster Aluminium
- Mazowiecki Klaster ICT
- Interizon
- Wschodni Klaster Budowlany
- Klaster Obróbki Metali
- Zachodniopomorski Klaster Chemiczny „Zielona Chemia”
- Śląski Klaster Lotniczy
- Klaster LifeScience Kraków
- MedSilesie – Śląska Sieć Wyrobów Medycznych
- NUTRIBIOMED Klaster
- Wschodni Klaster ICT
- Klaster Gospodarki Odpadowej i Recyklingu
- Klaster Zrównoważona Infrastruktura
- Klaster Logistyczno Transportowy Północ-Południe
- Bydgoski Klaster Przemysłowy
- Klaster „Polska Grupa Motoryzacyjna”
- Pomorski Klaster ICT Interizon
- Silesia Automotive & Advanced Manufacturing
Status Krajowego Klastra Kluczowego jest przyznawany na trzy lata. Więcej informacji na temat Krajowych Klastrów Kluczowych można znaleźć na stronie Ministerstwa Rozwoju i Technologii.
O działalności DBR77 i dr Piotra Wiśniewskiego w Klastrze SA&AM czytaj również w artykule: Founder DBR77 w Radzie Programowej Klastra Branży Automotive.
Prawa i obowiązki członków w klastrze przemysłowym
Prawa i obowiązki członków klastra są regulowane przez konkretną umowę cywilnoprawną w przedmiocie współpracy i wspólnego działania w postaci klastra. W polskim prawie brak jest jednolitego aktu prawnego regulującego zasady funkcjonowania klastra jako podmiotu prawnego. Nie istnieje bowiem ustawa o klastrach, tak jak funkcjonuje ustawa o stowarzyszeniach czy fundacjach.
Klaster nie posiada osobowości prawnej ani też nie jest tzw. ułomną osobą prawną. Mianem klastra można określić wspólne przedsięwzięcie lub projekt wielu podmiotów (firm, uczelni itp.) zawierane w postaci nienazwanej umowy cywilnoprawnej o współpracy na rzecz konkretnego sektora gospodarki. W związku z tym, zwykle podmioty przystępują do klastrów w oparciu o klucz branżowy.
Umowa o klaster zwykle przewiduje strukturę organizacyjną klastra, statuując organy typu Rada Klastra, czy Zarząd Klastra. Do umowy o klaster znajdzie zastosowanie polski kodeks cywilny. Głównym celem umowy o Klaster jest, przede wszystkim, rozwój sieci współpracy członków, przeważnie w danym obszarze gospodarczym.
Klastrem zarządza tzw. koordynator klastra, czyli osoba prawna, która organizuje i animuje rozwój interakcji, powiązań, przepływów wiedzy i współpracy w klastrze. Świadczy także wyspecjalizowane usługi na rzecz firm i innych podmiotów działających w danym skupisku.
Korzyści dla firm w klastrze przemysłowym
Decyzja o dołączeniu do klastra przemysłowego zależy od wielu czynników. Główne z nich to specyfika działalności firmy, jej cele strategiczne, a także możliwości i oczekiwania w zakresie współpracy z innymi podmiotami.
Obecność w klastrze przemysłowym daje przedsiębiorstwom szereg korzyści:
- Zwiększona wydajność: Klastry przemysłowe mogą zwiększyć wydajność firm, które do nich należą. Dzięki skupieniu na jednym obszarze, firmy mogą skorzystać z efektów skali i synergii, co prowadzi do zwiększenia produktywności.
- Zwiększone zdolności do innowacji: mogą zwiększyć zdolności do innowacji przedsiębiorstw. Dzięki współpracy i wymianie wiedzy między firmami, klastry mogą przyspieszyć rozwój nowych produktów i usług.
- Tworzenie nowych podmiotów gospodarczych: mogą zachęcać do tworzenia nowych podmiotów gospodarczych. Dzięki współpracy i wymianie wiedzy, firmy mogą identyfikować nowe możliwości biznesowe i tworzyć nowe przedsiębiorstwa.
- Minimalizacja kosztów: W razie nawiązania współpracy następuje minimalizacja kosztów np. związanych z transportem, przeprowadzaniem operacji.
- Większa aktywność na rynku lokalnym: pomagają w rozwoju biznesów, większej aktywności na rynku lokalnym.
- Wpływ na działalność eksportową przedsiębiorców: wpływają na działalność eksportową przedsiębiorców.
Oczywiście korzyści te mogą różnić się w zależności od specyfiki klastra i firmy. Dlatego zawsze warto dokładnie przeanalizować potencjalne korzyści przed dołączeniem do klastra.
Wady bycia w klastrze przemysłowym
Wady bycia w klastrze przemysłowym mogą obejmować następujące aspekty:
- Ryzyko związane z brakiem dywersyfikacji: Gospodarki regionalne oparte na małych firmach działających w tym samym lub pokrewnych sektorach mogą być narażone na ryzyko związane z brakiem dywersyfikacji.
- Zwiększona konkurencja na lokalnym rynku: Klastry mogą prowadzić do zwiększenia konkurencji na lokalnym rynku. Chociaż konkurencja może prowadzić do innowacji i poprawy jakości, może również prowadzić do nadmiernego nacisku na firmy, zwłaszcza małe i średnie przedsiębiorstwa.
- Złożoność zarządzania: Zarządzanie klastrami może być skomplikowane, zwłaszcza dla dużych klastrów z wieloma członkami. Wymaga to skoordynowania działań wielu różnych podmiotów, co może być trudne i czasochłonne.
- Koszty uczestnictwa: Członkostwo w klastrze może wiązać się z kosztami, takimi jak opłaty członkowskie czy koszty związane z uczestnictwem w projektach klastra.
- Ryzyko utraty poufnych informacji: Współpraca i wymiana informacji między firmami w klastrze mogą prowadzić do ryzyka utraty poufnych informacji lub know-how.
Należy zauważyć, że te wady również mogą różnić się w zależności od specyfiki klastra i firmy. Dlatego zawsze warto dokładnie przeanalizować potencjalne wady przed dołączeniem do klastra.
Klastry a Przemysł 4.0
Polityka klastrowa zyskuje na znaczeniu, ponieważ klastry są ważnym elementem systemów innowacji w kontekście technologii czwartej rewolucji przemysłowej. Czwarta rewolucja przemysłowa, znana również jako Przemysł 4.0, odnosi się do obecnej ery cyfryzacji i automatyzacji procesów produkcyjnych. Jest to era, w której komputery, maszyny i ludzie są coraz bardziej połączeni za pomocą Internetu rzeczy, a dane są gromadzone i analizowane na niespotykaną dotąd skalę.
W tym kontekście klastry przemysłowe odgrywają kluczową rolę. Są one miejscem, gdzie firmy, instytucje badawcze i organizacje mogą współpracować, dzielić się wiedzą i innowacjami, a także tworzyć nowe produkty i usługi. Dzięki temu klastry mogą przyspieszyć rozwój nowych technologii i rozwiązań związanych z Przemysłem 4.0.
Ponadto klastry mogą pomóc firmom w dostosowaniu się do nowych trendów i wyzwań związanych z Przemysłem 4.0. Mogą one na przykład pomóc firmom w cyfryzacji ich procesów produkcyjnych, rozwijaniu nowych modeli biznesowych opartych na danych, czy też wdrażaniu zaawansowanych technologii takich jak sztuczna inteligencja czy robotyka.
Wreszcie klastry mogą przyczynić się do tworzenia ekosystemów innowacji, które są niezbędne dla rozwoju Przemysłu 4.0. Są to miejsca, gdzie różne podmioty – takie jak firmy, uczelnie, instytuty badawcze czy organy administracji publicznej – mogą współpracować na rzecz tworzenia nowych technologii i rozwiązań.
Dlatego polityka klastrowa – czyli działania rządu i innych instytucji mające na celu promowanie i wspieranie rozwoju klastrów jest tak ważna w kontekście Przemysłu 4.0. Klastry wspierane są więc m.in. działaniami Fundacji Platforma Przemysłu Przyszłości.
Szkolenia i warsztaty FPPP
Fundacja Platforma Przemysłu Przyszłości organizuje dla klastrów różnego rodzaju spotkania, warsztaty i szkolenia. Na przykład, w ramach bezpośrednich spotkań ekspertów z przedstawicielami klastrów, Fundacja przedstawia praktyczny wpływ zastosowania omawianego wcześniej foresightu technologicznego na rozwój łańcuchów wartości w klastrze, a także przybliża możliwości zastosowania technologii blockchain do poprawy jego stabilności i efektywności.
Fundacja Platforma Przemysłu Przyszłości rozumie znaczenie kapitału ludzkiego w ekosystemie gospodarki 4.0, dlatego często zaprasza do skorzystania z oferty szkoleń i warsztatów, poświęconych przemysłowi przyszłości. Pokazuje zaawansowane technologie w przystępny sposób. Zajęcia prowadzą eksperci Platformy Przemysłu Przyszłości, a ich profile zawodowe są opisane w zapowiedzi każdego z warsztatów. Do prowadzenia warsztatów Fundacja zaprosiła także ekspertów z DBR 77 Robotics.
Na 4 spotkaniach zaplanowała jeden dzień związany z warsztatami wykorzystującymi Bliźniaka Cyfrowego DBR77. Będziemy więc obecni w Gdańsku (10.11.2023r.), Białymstoku (15.11.2023r.), Krakowie (25.11.2023r.) i Wrocławiu (29.11.2023r.).
Szczegółowe informacje na temat harmonogramu, szczegółów i zapisów na szkolenia będzie można znaleźć na stronie Fundacji, a także na naszych profilach społecznościowych (LinkedIn, Facebook).
Czy warto więc być w klastrze przemysłowym?
Decyzja o dołączeniu do klastra przemysłowego zależy od wielu czynników, takich jak specyfika działalności firmy, jej cele strategiczne, a także możliwości i oczekiwania w zakresie współpracy z innymi podmiotami. Warto jednak pamiętać, że klastry przemysłowe mogą przynieść wiele korzyści, takich jak dostęp do nowych rynków, możliwość współpracy i wymiany wiedzy, a także wsparcie w rozwoju innowacji. Kluczowe może okazać się to, co klastry mogą zaoferować w kontekście transformacji digitalnej firm i rewolucji Przemysłu 4.0.
Mamy nadzieję, że ten artykuł pomógł Ci zrozumieć, czym są klastry przemysłowe. Pamiętaj, że decyzja o dołączeniu do klastra to poważny krok, który wymaga gruntownego rozważenia. Ale kto wie? Może to właśnie klaster przemysłowy jest tym, czego Twoja firma potrzebuje, aby osiągnąć sukces?
Masz jakieś pytania w zakresie Klastrów przemysłowych? A może po prostu chcesz porozmawiać o tym, co może dać Ci uczestnictwo w takiej grupie firm?
Skontaktuj się z nami!