Cyfryzacja, automatyzacja i digitalizacja nie są wiodącym tematem projektów badawczo-rozwojowych realizowanych przez przedsiębiorstwa. Pokazują to doświadczenia z mijającej perspektywy unijnej 2014-2020. Czy w kolejnym okresie programowania może to ulec zmianie? Jakiego rodzaju projekty będą mogły być realizowane? Jakie możliwości dofinansowania projektów B+R dotyczących technologii cyfrowych będą oferować programy unijne na najbliższe lata? Jakie problemy można napotkać w planowaniu i realizacji projektu badawczo-rozwojowego w obszarze cyfryzacji? Odpowiedzi na te pytania poszukamy w prezentowanym artykule.
Działalność innowacyjna (realizowana nie tylko w ramach projektów dofinansowanych ze środków UE, ale również ze środków własnych) w branży ICT w przeważającej mierze dotyczy innowacji produktowych. Oznacza to, że jest ukierunkowana na opracowanie nowych rozwiązań programowych. Może ona obejmować tworzenie czy opracowywanie m.in.:
- oprogramowania o nowych cechach funkcjonalnych w odniesieniu do analogicznych/zbliżonych produktów dostępnych na rynku,
- nowych algorytmów i struktur danych, zastosowanie metod AI (sztuczna inteligencja) w przemyśle i usługach, medycynie, telekomunikacji, finansach i bankowości,
- nowych metod i protokołów transmisji danych pomiędzy urządzeniami, w celu ich automatycznego skomunikowania i umożliwienia wymiany danych za pomocą sieci bez ingerencji człowieka (Internet of Things),
- technologii przetwarzania dużych, zmiennych i różnorodnych zbiorów danych (Big Data).
Opracowywane innowacje produktowe mogą dotyczyć również rozwoju istniejących systemów informatycznych, np. opracowanie modułu analitycznego z wykorzystaniem rozwiązań klasy Data Science, który stanowić będzie funkcjonalne rozszerzenie istniejącego pakietu zintegrowanego klasy ERP/MES.
Rozwój systemów informatycznych w ramach projektu planowanego do realizacji przy udziale środków UE może stanowić kwestię potencjalnie problematyczną. Największą pułapką, z którą muszą się zmierzyć i na którą muszą uważać przedsiębiorcy zainteresowani tą tematyką, są czynności rutynowe związane z oprogramowaniem. Termin ten został szczegółowo wyjaśniony w “Podręczniku Frascati 2015”, stanowiącym ogólnoświatowy standard (swoisty podręcznik dla przedsiębiorstw w zakresie prac badawczych) dla firm prowadzących działalność B+R.
Czynnościami rutynowymi są:
- tworzenie aplikacji biznesowych i systemów informatycznych na podstawie znanych metod i istniejących narzędzi informatycznych,
- dodawanie funkcjonalności dla użytkownika w istniejących programach użytkowych (w tym podstawowe funkcje związane z wprowadzaniem danych),
- tworzenie stron internetowych lub oprogramowania przy użyciu istniejących narzędzi,
- stosowanie standardowych metod szyfrowania, weryfikacji bezpieczeństwa i testowania integralności danych,
- dostosowanie produktu do konkretnego zastosowania, chyba że w trakcie tego procesu wytworzona zostanie wiedza, która znacząco ulepszy program podstawowy.
Najogólniej rzecz ujmując, można by było stwierdzić, że wszelkie prace badawczo-rozwojowe, których celem jest postęp techniczny i rozwój, a nie rutynowe badania, należy uznać za działalność badawczo-rozwojową. W praktyce kwestia ta budzi liczne wątpliwości, czego doświadczają nie tylko potencjalni beneficjenci programów unijnych, ale także firmy zainteresowane skorzystaniem z ulgi podatkowej na działalność badawczą.
Właściwa identyfikacja prac badawczo-rozwojowych otwiera przed przedsiębiorcami dosyć szerokie możliwości pozyskania wsparcia w ramach nowej perspektywy na opracowanie nowych produktów cyfryzacyjnych, umożliwiających transformację w kierunku Przemysłu 4.0. Z nieoficjalnych informacji wynika, że już w połowie 2022 r. mogą być dostępne pierwsze konkursy dla firm planujących prace badawczo-rozwojowe nad opracowaniem innowacyjnych rozwiązań produktowych i technologicznych.
W mijającej perspektywie najpopularniejszym konkursem na poziomie krajowym, umożliwiającym przedsiębiorcom pozyskanie dofinansowania na prowadzenia badań przemysłowych i prac rozwojowych, była tzw. “Szybka ścieżka” (flagowy konkurs prowadzony przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju). W nadchodzących latach, zgodnie z nieoficjalnymi informacjami, planuje się kontynuację tego typu konkursu praktycznie w niezmienionej formie. Oznacza to, że wnioskodawcy dalej będą mogli samodzielnie lub w konsorcjach z innymi firmami czy też jednostkami naukowymi ubiegać się o dofinansowanie na opracowywanie innowacyjnych rozwiązań możliwych do wdrożenia w działalności gospodarczej. Dofinansowanie na prowadzenie prac badawczo-rozwojowych, w tym m.in. wynagrodzenia kadry badawczej, zakup materiałów, budowę prototypów, może wynieść nawet 80%.
Innym programem, który umożliwia otrzymanie dofinansowania na prace badawcze jest program Horyzont Europa, stanowiący kontynuację Horyzontu 2020. To największy w historii Unii Europejskiej program w zakresie badań naukowych i innowacji, który na przestrzeni lat 2021-2027 umożliwi pozyskanie przez przedsiębiorców ponad 95,5 mld euro na projekty badawcze i innowacyjne rozwiązania. Zakres tematyczny proponowanego wsparcia dla przedsiębiorstw jest szeroki i każdy będzie w stanie znaleźć zagadnienia dotyczące jego zakresu działalności badawczo-rozwojowej.
Horyzont Europa wspiera międzynarodową i międzysektorową współpracę w badaniach, rozwoju i innowacjach. Większość projektów realizowana jest w konsorcjach międzynarodowych, a ich podstawową cechą jest udoskonalenie lub tworzenie nowej wiedzy, technologii, produktu czy usługi przy wykorzystaniu wiedzy partnerów składających się na konsorcjum projektowe (co najmniej 3 partnerów z trzech różnych niezależnych od siebie jednostek z trzech różnych państw członkowskich UE i/lub państw stowarzyszonych).
W ramach Horyzontu Europa możliwe jest realizowanie m.in. projektów:
-> badawczo-innowacyjnych (research and innovation RIA), których celem jest tworzenie nowej wiedzy, nowych rozwiązań technologicznych, produktowych i usługowych oraz ich ulepszenie. Kluczowym działaniem projektu powinny być badania naukowe. Projekty mogą obejmować również badania podstawowe i stosowane, testowanie, walidację prototypu na małą skalę w laboratorium lub środowisku symulowanym oraz mogą zawierać elementy demonstracyjne bądź pilotażowe.
-> innowacyjnych – (innovation actions IA), mających na celu tworzenie nowych, udoskonalonych rozwiązań technologicznych (procesów, produktów, usług). Przedsięwzięcia powinny obejmować prototypowanie, testowanie, demonstrację lub pilotaż na dużą skalę przed wprowadzeniem rozwiązania na rynek. Projekty tego typu mogą także w niewielkim zakresie zawierać działania badawcze.
Horyzont Europa posiada strukturę 3 uzupełniających się filarów:
- Doskonała baza naukowa.
- Globalne wyzwania i europejska konkurencyjność przemysłowa.
- Innowacyjna Europa.
Dodatkowo zawiera on komponent horyzontalny – Szersze uczestnictwo i wzmacnianie Europejskiej Przestrzeni Badawczej oraz działania Wspólnego Centrum Badawczego.
Program skutecznie wzmacnia współpracę międzynarodową i międzysektorową. Służą temu konkursy w ramach szeroko zdefiniowanych sześciu obszarów tematycznych, tzw. klastrów. W ramach filaru II możliwe jest otrzymanie dofinansowania na projekty z zakresu klastra 4. “Technologii cyfrowych, przemysłu i przestrzeni kosmicznej” (Digital, Industry and Space). Badania i innowacje wspierane w ramach tego klastra mają za zadanie wspomagać podwójną transformację gospodarki europejskiej w obszarze cyfrowym i ekologicznym. Odbywać się to będzie poprzez rozwój technologii cyfrowych takich jak automatyka, Internet, IoT, sieci 6G, sztuczna inteligencja czy robotyka.
W ramach powyższego klastra finansowane są projekty badawcze z 6 obszarów (tzw. destinations):
- Neutralna dla klimatu, cyrkularna i zdigitalizowana produkcja;
- Zdigitalizowany, zasobooszczędny i odporny przemysł;
- Wiodące na świecie technologie danych i technologie obliczeniowe;
- Cyfrowe i wzrastające technologie zwiększające konkurencyjność i przyczyniające się do ustanowienia zielonego ładu;
- Strategiczna autonomia w opracowaniu, wdrażaniu i wykorzystaniu z globalnej infrastruktury kosmicznej, usług, aplikacji i danych;
- Zorientowany na człowieka i etyczny rozwój technologii cyfrowych i przemysłowych.
Obecnie w ramach klastra 4. rozpoczętych jest 70 naborów. Dodatkowo do połowy przyszłego roku otwartych zostanie 21 naborów, z czego aż 16 jeszcze w tym roku. Łączny budżet przeznaczony na konkursy w latach 2021-2022 dla klastra 4 wynosi 3597,22 mln EUR. Ogłoszenie konkursów na lata 2023-2024 planowane jest na jesień przyszłego roku.
Oprócz ww. konkursów krajowych i międzynarodowych, na pewno pojawią się również możliwości wsparcia projektów badawczo-rozwojowych w zakresie digitalizacji na poziomie regionalnym. Na te konkursy trzeba będzie jeszcze poczekać. Doświadczenia z mijającej perspektywy pokazują, że przedsiębiorcy chętnie korzystają ze środków dostępnych na poziomie regionalnym, gdyż – obiektywnie rzecz ujmując – są one zdecydowanie łatwiejsze do pozyskania.
Angelika Przybyszewska
Ekspert ds. Projektów UE
Dział Klienta Biznesowego
Lech Consulting Sp. z o.o